Mađarski iredentizam - stvarnost ili mit?

U mom prethodnom tekstu o aktuelnim političkim promenama u Mađarskoj bilo je reči o ustavnim promenama i uopšte promenama u legislativi našeg severnog suseda koje se sprovode i u trenutku dok pišem ove redove. Aktuelna vlast u susednoj državi krupnim koracima korača u političke promene, a dobar deo tih promena mogu biti zabrinjavajuće za sve susedne države. Mađarska menja ime, politička moć se koncentriše u ruke jednog čoveka i jedne političke opcije, a ideje o obnovi nekada moćne i velike mađarske države dobijaju krila. Gde je koren svemu tome? Postoji li istorijska konstanta koja prožima aktuelne događaje, i šta služi kao temelj današnjoj mađarskoj politici na svim poljima? Pokušaću da dam odgovor na to pitanje.

Mađari nisu starosedeoci na evropskom kontinentu. Oni su se u Evropu, tačnije Panonsku niziju doselili u 9. veku pod vođstvom svog prvog vladara Arpada, a 1000. godine su primili hrišćanstvo pod svetim Ištvanom. Od tada mađarski narod i država predstavljaju faktor bez koga se ne može zamisliti nijedan ozbiljniji geopolitički događaj u centralnoj i južnoj Evropi. Mađarska država je vekovima opstajala u promenljivim oblicima, a najveće promene je doživela u dvadesetom veku, u doba najvećih i najdinamičnijih političkih promena u istoriji Evrope. U prošlom veku Mađarska je prešla dugačak put od moćne Austro-Ugarske carevine koja se raspala u vihoru Prvog svetskog rata, preko Mađarske Sovjetske Republike, Kraljevine Mađarske, Narodne Republike Mađarske u sovjetskoj sferi uticaja, Republike Mađarske od 1990, sve do januara 2012. godine i Mađarske kakvu imamo danas nakon velikih ustavnih promena pod vođstvom vlade premijera Viktora Orbana. Svaka od ovih istorijskih epoha je, ma koliko kratko trajala, ostavila neizbrisive tragove u mađarskoj politici, kulturi, državnosti i svesti naroda. Ali ni jedan događaj iz istorije ove države neće prouzrokovati više polemika, sporova ni želje za revizijom kao što je to učinio Trijanonski sporazum, potpisan 1920. godine.

Mađarske granice pre Trijanonskog sporazuma

Ovaj sporazum je presudno odredio dalji tok istorije kada su odnosi Mađarske prema susedima u pitanju, u najnegativnijem smislu te reči. On je jedan u nizu mirovnih sporazuma nametnutih poraženim državama u Prvom svetskom ratu u okviru Pariske mirovne konferencije, nazvan po palati u Versaju u kojoj je potpisan. Od svih država koje su se našle na poraženoj strani u Velikom ratu ubedljivo je najgore prošla Mađarska. Trijanonskim sporazumom je odlazak Austro – Ugarskog carstva u istoriju formalizovan, Mađarska je izgubila dve trećine svojih teritorija, a milioni etničkih Mađara su ostali da žive van granica svoje matice. Ovakav poraz Mađari nikada nisu zaboravili. Čuvanje tragičnih istorijskih događaja od zaborava nije neobično za nacije koje drže do sebe, ali ono što nas treba da brine je činjenica da se Mađari sa ovakvim ishodom drugog najvećeg sukoba u svetskoj istoriji nikada nisu pomirili. U svesti mađarskog naroda Trijanon je ostao kao najveća istorijska nepravda koja mora biti ispravljena. Nove mađarske granice predstavljale su odraz težnji pobedničkih zemalja u ratu ( uvećane Rumunije, Čehoslovačke, novonastale Kraljevine SHS), dok su ga Mađari doživeli kao otimanje teritorija koje su joj oduvek pripadale. Ovo pitanje je nakon poraza u Prvom svetskom ratu donekle bilo gurnuto pod tepih usled nemoći tadašnjeg mađarskog rukovodstva da bilo šta učini po tom pitanju. Teška situacija u kojoj se našla ratom razorena Evropa zahtevala je bavljenje životnim problemima umesto ispravljanja istorijske nepravde iz mađarskog ugla posmatranja.

U međuratnom periodu Mađarska je proživljavala teške trenutke, ništa manje od ostalih država koje su se našle na poraženoj strani u Velikom ratu. Inflacija je divljala, siromaštvo je postalo svakodnevnica, a beznađe jedino viđenje budućnosti. Evropu je dodatno u očaj bacila velika ekonomska kriza krajem dvadesetih godina prošlog veka. U političkoj i sociološkoj nauci je poznato da su ovakvi preduslovi veoma pogodno tle za bujanje ekstremnih ideologija i njihovo sprovođenje u delo. Mađarska može poslužiti kao knjiški primer ovakvog razvoja događaja. Revizionističke težnje, posmatranje Trijanona kao istorijske nepravde nanete mađarskom narodu i tešku ekonomsku situaciju iskoristili su mađarski nacisti. Dolaskom Adolfa Hitlera na vlast u Nemačkoj tridesetih godina, širom Evrope su u svom delovanju ohrabreni režimi koji počivaju na sličnoj ideologiji sveprisutnosti države, mržnje, antisemitizma i antislovenstva. Ovakve ideje su u Mađarskoj dobile vetar u leđa kada je na vlast došao regent Mikloš Horti od Nađbanje (Vitéz Nagybányai Horthy Miklós). 

Regent Mikloš Horti sa Adolfom Hitlerom

Mikloš Horti je kontroverzna istorijska ličnost. Učestvovao je u gušenju pobune mornara u Boki Kotorskoj 1918. godine, učestvovao je u agresiji na Kraljevinu Jugoslaviju i Sovjetski Savez, odgovoran je za ratne zločine nad civilima na okupiranim teritorijama i deportaciju stotina hiljada mađarskih Jevreja u logore smrti. Bio je mađarski regent do oktobra 1944. kada je uhapšen od strane dotadašnjih saveznika nacista i poslat na izdržavanje kazne u Nemačku. Marionetski Hortijev režim se između ostalog stavio i u službu režima NDH i pružio ustašama utočište za vojnu obuku u mestu Janka Pusta, gde su dobijali neophodna znanja za rušenje jugoslovenske države i odakle su nesmetano mogli da vrše terorističke napade na njenoj teritoriji. Istine radi treba reći da se nisu svi stavili u službu Hortijevih zločinaca. Blistavi primer u tmurnom istorijskom periodu je čuveni kompozitor Bela Bartok, koji je 1931. odbio da primi odlikovanje “Korvinovu medalju” iz ruku Mikloša Hortija, videvši kojim putem Mađarska ide. Na kraju je ovaj muzički velikan bio prinuđen da napusti svoju otadžbinu 1940. godine. Još mađarskih intelektualaca uključujući i pisca Lajoša Zilahija su potpisali “Apel savesti” kada su shvatili da mađarske vlasti otvoreno propagiraju rasizam i antisemitizam i da situacija izmiče kontroli. Međutim, ništa nije moglo da stane na put ideji obnove velike mađarske države pod Hitlerovom čizmom. Mađarska se ponovo uključila u rasparčavanje okolnih država, u cilju ostvarenja viševekovnog sna – velike mađarske države pod krunom Svetog Ištvana. Mađarska je sebi tako utabala put učešća u ponovnom rasparčavanju okolnih država, ali i siguran put u propast.

Mađarski okupator likvidira nemađare u Novom Sadu

Teritorije koje je mađarska vojska okupirala u Drugom svetskom ratu nisu se poklapale sa megalomanskim ambicijama mađarskih nacionalista i snova o Mađarskoj od Rijeke do Karpata. Međutim, krenulo se u ostvarenje plana. Mađarski okupator je munjevitom akcijom porazio jugoslovensku vojsku i zauzeo celokupne teritorije Bačke i Baranje, što se uklapalo u nacistički plan rasparčavanja Srbije. Tokom okupacije Bačke su počinjeni brojni zločini nad civilnim stanovništvom u gotovo svim mestima. Vrhunac bolesnih ambicija regenta Mikloša Hortija je krvava Novosadska racija. Ovaj pakleni plan je smišljen u Budimpešti 12. januara kako bi se jedan dobar deo okupirane Bačke etnički očistio od nepoželjnih etničkih elemenata. Krvavi pir Hortijevih nacističkih hordi je počeo već samim napadom na Srbiju tokom okupacije pojedinih mesta, nastavio se sredinom januara u bačkim selima u okolini Novog Sada – Gardinovcima, Đurđevu, Mošorinu, Titelu, Žablju itd, a vrhunac varvarstva je dostignut između 21. i 23. januara 1942. godine kada je najmanje 3000 građana Novog Sada nemađarske nacionalnosti završilo u hladnim vodama Dunava. O ovom nezapamćenom zločinu mađarskog fašističkog okupatora svedoči spomenik “Porodica” koji se nalazi na obali Dunava u Novom Sadu. Hiljade Novosađana nemađarske nacionalnosti je progutao ledeni Dunav u samo dva dana, a komandanti zločinačkih Honveda su ushićeno izveštavali svoje nalogodavce u Budimpešti o zločinima koje su počinili nad nemađarima u tom delu srpske Vojvodine. Iz Budimpešte je za to vreme stizalo odobravanje od samog vrha vlasti Hortijeve Mađarske. Ovaj događaj je umalo ostao prepušten zaboravu, a samo zahvaljujući naporu nekolicine ljudi za ovaj zločin zna čitava naša otadžbina.

Mađarska se i u ovom svetskom sukobu našla na poraženoj strani, slomom sila Osovine je vraćena u svoje trijanonske granice, i tada se činilo da je svaka nada u obnavljanje velike države izgubljena. Mađarska se u novoj hladnoratovskoj podeli sveta našla u sovjetskoj interesnoj sferi. Tada su mađarski interesi logično bili skrajnuti na margine, a ukoliko im se i davao značaj, oni su bili prilagođavani aktuelnoj geopolitičkoj siutaciji u Hladnom ratu. 1956. godine je, na prve znake slabosti Moskve, došlo do antisovjetske pobune koja je u krvi ugušena, i trebala je da posluži kao primer svim državama Varšavskog pakta da će proći isto. Hruščov je poslao tenkove u Budimpeštu i time sprečio najavljeno mađarsko istupanje iz Varšavskog pakta. Revolucionarne mađarske snage su veoma brzo bile poražene, a 20.000 ljudi je izgubilo živote u borbama. Time je sudbina Mađarske bila zapečaćena, sve do raspada Sovjetskog Saveza i kraja blokovske podele sveta, na prelasku u poslednju deceniju 21. veka. Brutalno iskustvo Mađara sa višedecenijskom sovjetskom okupacijom probudio je ambicije za brzo učlanjenje Mađarske u Evropsku Uniju, NATO savez, kao i za obnovu nekada moćne države. Takvim razvojem situacije osvežena su i sećanja na Trijanon.

Grb stranke JOBBIK u obliku granica velike Mađarske

Pripadnici Mađarske garde bliske JOBBIK-u

Kakav odnos prema velikomađarskoj ideji imaju aktuelne parlamentarne stranke u susednoj državi? U Mađarskoj je na vlasti FIDES premijera Viktora Orbana koji ima ubedljivu dvotrećinsku većinu u Parlamentu, i za odluke koje sprovodi mu nije potrebna gotovo nikakva saglasnost opozicije, pa čak i kada je u pitanju promena Ustava. Ustavne i zakonske promene su donele promenu imena države, drastično uskraćivanje prava nacionalnim manjinama i verskim zajednicama, manipulaciju popisom stanovništva, ograničavanje slobode medija, ali i simboličke promene koje za cilj imaju stvaranje temelja za obnovu velike Mađarske. Sa druge strane, opozicija je u susednoj državi ideološki duboko podeljena, ali u velikomađarskim idejama se posebno ističe JOBBIK – Pokret za bolju Mađarsku, ultradesničarska politička partija koja ne skriva svoje ambicije da jednoga dana obnovi veliku mađarsku državu pod krunom svetog Ištvana. Za ostvarenje ovog cilja ova ekstremna politička opcija ne bira sredstva. Ona se pored parlamentarnih i ostalih demokratskih sredstava služi i onim u demokratskim zemljama nedozvoljenim – širenjem nacionalne, rasne i verske mržnje, posebno prema Romima i Jevrejima, a ne preza ni od upotrebe sile za ostvarenje svojih ciljeva, van bilo kakvog državnog okvira. Naime, JOBBIK poseduje i jednu vrstu sopstvenih paravojnih formacija – takozvanu Mađarsku gardu. Ova formacija se bavi ostvarivanjem političkih ciljeva pronacističkog JOBBIK-a na terenu – zastrašuje Rome, Jevreje i ostale nemađare, protiv Roma neretko upotrebljava i fizičku silu, a u tome neretko ima političku podršku sa govornice mađarskog parlamenta. Naime, veoma često poslanici opozicionog JOBBIK-a za govornicom mađarskog parlamenta govore o potrebi prestanka „romskog parazitizma“, o „ciganskom teroru“ koji se po njihovom mišljenju sprovodi nad etničkim Mađarima itd. Oštre kvalifikacije upućene romskoj nacionalnoj manjini u susednoj državi idu čak i do toga da se Romi u nekim prilikama javno pozivaju da napuste Mađarsku. Ohrabreni političkom podrškom iz najvećeg zakonodavnog tela u državi, ekstremisti širom Mađarske zastrašuju manjine, ograničavaju im osnovne demokratske slobode, i ispisuju grafite kojima bi moralo da se pozabavi tužilaštvo.

Velikomađarska ideja teritorijalno obuhvata čitavu teritoriju Slovačke, veći deo Hrvatske, značajne delove Rumunije i Srbije, kao i manje delove Ukrajine, Slovenije, Austrije, Češke i Poljske. Odnosi Mađarske sa ovim državama se trenutno mogu oceniti korektnim, ali primetna je izvesna zategnutost pojačana dolaskom na vlast premijera Viktora Orbana i njegovog desničarskog FIDES-a. Takođe, ma koliko odnosi obilovali političkom korektnošću i umerenim rečnikom, Mađarska ne odstupa ni za milimetar u momentima kada je u pitanju njen primarni nacionalni interes. Oni koji misle da je Mađarska kao članica Evropske Unije i NATO saveza blagonaklona barem prema svojim susedima koji su već članice ili teže tim organizacijama, najblaže rečeno su se prevarili. Mađarska najpre vodi računa o interesima sopstvene države i naroda pa tek onda pažnju posvećuje organizacijama čiji je eventualno član, bile one vojne, ekonomske ili političke prirode. I pred tom činjenicom im se mora skinuti kapa. 

Premijeri Zoran Milanović i Viktor Orban

Odličan primer za ovakvu tvrdnju su odnosi Mađarske i Hrvatske. Politički sukob između dve susedne zemlje je prethodnih godina tinjao na dva na prvi pogled nespojiva fronta. Prvo, već nekoliko godina tinja sukob dve države oko nastale afere u preuzimanju kontrolnog paketa akcija hrvatske državne kompanije INA od strane mađarskog energetskog giganta MOL-a. Naime, bivši hrvatski premijer Ivo Sanader je osuđen između ostalog i za krivično delo uzimanja mita kada je od MOL-a dobio 10 miliona evra kako bi ovoj kompaniji prepustio upravljačka prava nad hrvatskom INA-om. Drugi naizgled nespojiv događaj sa prethodnim je saobraćajna nesreća koju je kod Kapošvara u Mađarskoj 2010. izazvao hrvatski ministar ekonomije Radimir Čačić, usmrtivši tom prilikom dvoje ljudi. Mađarski pravosudni organi su pod kontrolom premijera Orbana počeli ovaj slučaj da koriste u spoljnopolitičke svrhe protiv susedne države. Čačić je osuđen na 22 meseca zatvora. Neki krugovi na presudu Čačiću gledaju kao na odmazdu za Sanaderov slučaj, neki posmatraju ovaj slučaj kao delimično uspešan pokušaj slabljenja hrvatske vlade kada se ima u vidu značaj Čačićevog resora, dok određeni krugovi ovaj događaj posmatraju kao običan pravni postupak protiv nekog građanina. Na ova dva na prvi pogled nespojiva politička polja zvanična Budimpešta želi da na simboličan način “pokaže zube” susednoj Hrvatskoj, jednoj od država prema kojima u površinskom smislu ima najozbiljnije ambicije. Srećom po susednu državu, takve ambicije su trenutno neutemeljene kao i u svim ostalim slučajevima. Mađari su u delovima Hrvatske na koje pretenduju u ubedljivoj manjini.

Transilvanija (Erdelj) na mapi današnje Rumunije

Velikomađarskih ambicija nije pošteđena ni jugoistočni sused Rumunija, odnosno njena istorijska oblast Transilvanija. Mađari Transilvaniju nazivaju Erdelj, i ova oblast je takođe bila u sastavu velike Austro-ugarske države do Prvog svetskog rata. Formiranjem velike rumunske države ujedinjenjem svih rumunskih teritorija 1918. godine izazvalo je revolt u Budimpešti. Preko milion Mađara se našlo u novoj domovini, odvojeno od matice u kojoj su živeli vekovima. Ovakav razvoj situacije je izazvao kratkotrajan mađarsko – rumunski rat 1919. godine koji je doveo do sloma Mađarske Sovjetske Republike. U Drugom svetskom ratu se Rumunija našla na strani Trećeg rajha kome su naftna polja u ovoj državi predstavljala osnovni izvor energije. Kako je i Mađarska bila na istoj strani u najvećem svetskom sukobu, njene ambicije ka Rumuniji nisu smele javno da se ispoljavaju jer se nisu uklapale u Hitlerove planove. Rumunija je nakon završetka rata ostala u granicama u kojima je i danas, a Transilvaniju je napustilo oko 300.000 Mađara. Njihov broj se ubrzano smanjuje sve do danas. Transilvanija po nacionalnom sastavu danas nije izuzetak u odnosu na druge oblasti na koje Mađarska ima pretenzije – Mađari su i ovde u ubedljivoj manjini. Prema popisu iz 1992. godine, od ukupnog broja od 7.200.000 stanovnika Mađari čine oko 1.600.000. Od 16 okruga koliko ih ima ova oblast, Mađari su većina u dva okruga – Hargita i Kovasna. Ova dva okruga zajedno sa delom okruga Mureš u kome su Mađari većina zajedno čine oblast koju naseljava mađarska etnička grupa koja sebe naziva Sekeljima, a ovu oblast nazivaju Sekeljfeld. Pitanje Sekeljfelda je ponovo aktuelizovano nedavno, kada je ambassador Mađarske u Bukureštu Oskar Fuzeš otvoreno podržao “teritorijalnu i etničku autonomiju Mađara” u Rumuniji, a čak je zatražio izmenu prvog člana Ustava Rumunije, odnosno promenu kvalifikacije Rumunije kao nacionalne u višenacionalnu državu. Ambasador je otvoreno mešanje u unutrašnja pitanja susedne države nastavio i kada je pozvan na konsultacije u Ministarstvo inostranih poslova Rumunije, a njegove stavove u potpunosti je podržao šef mađarske diplomatije Janoš Martonji. Kada imamo u vidu otvorenu podršku državnog vrha iz Budimpešte ovako otvorenim i potencijalno opasnim zahtevima, u budućnosti možemo očekivati samo eskalaciju ovog pitanja. Devedesetih godina je čak dolazilo i do protesta i manjih sukoba u nekim gradovima Transilvanije gde Rumuni nisu želeli da dozvole postavljanje dvojezičnih natpisa na javne ustanove u svojim gradovima, plašeći se da bi to moglo da izazove jačanje velikomađarskih ambicija u tom delu njihove države. Srećom, pravovremenom reakcijom odgovornih političara ovaj problem nije eskalirao. Ovakav istorijski razvoj rumunsko – mađarskog pitanja postao je kamen spoticanja između ove dve države koji će nesumnjivo uticati na odnose dve države i u budućnosti.

Nekadašnji slovački predsednik Vladimir Mečijar

Tradicionalno najlošije odnose od svih suseda Mađarska ima sa Slovačkom. Ovako loši odnosi dve države počivaju na istorijskoj činjenici da mađarski velikodržavni projekat od svih suseda jedino Slovačku obuhvata u celosti. Teritorija današnje Slovačke Republike je vekovima bila u sastavu najpre Ugarske, a zatim i Austro-Ugarske. Svoju nezavisnost je konačno stekla 1918. godine. Ne mireći se sa Trijanonskim sporazumom i porazom koji je njime ozakonjen, tadašnja Mađarska Sovjetska Republika je napala novostvorenu Čehoslovačku i na jednoj trećini teritorije Slovačke stvorila Slovačku Sovjetsku Republiku. Ova paradržava je bila kratkog daha, a revizionističke težnje Mađarske su kao Damoklov mač visile nad glavom Slovačke države sve do Drugog svetskog rata, kada je na njenoj teritoriji formirana marionetska slovačka država pod kontrolom nacističke Nemačke. Posle rata je mađarsko – slovačko pitanje zamrznuto i gurnuto pod tepih kao i u mnogim drugim slučajevima u tadašnjem istočnom bloku. Tenzije su se povećale nakon sloma Varšavskog pakta, a posebno nakon razlaza Češke i Slovačke. Od tada su sve glasniji zahtevi Mađara i žalbe kako su im osnovna prava uskraćena, po istom receptu kao i u drugim državama u njihovoj interesnoj sferi. Odnosi su bili zategnuti do tačke pucanja devedesetih godina kada je na vlasti u slovačkoj bio desničarski predsednik Vladimir Mečijar, u javnosti često upoređivan sa Slobodanom Miloševićem i Franjom Tuđmanom. Pod njegovim vođstvom su usvajana zakonska rešenja koja je mađarska zajednica smatrala diskriminatorskim i usmerenim protiv sebe. Tada su usledili protesti, a Mečijarova policija se nije libila da upotrebi silu protiv mađarskih demonstranata. Svaki, pa i najsitniji spor ove dve države u međunarodnoj arena prouzrokuje podizanje tenzija i vraćanje duhova prošlosti. U mađarsko – slovačkim odnosima svaki događaj dobija politički karakter. Možda kao najpraktičniji pokazatelj loših odnosa dve zemlje može poslužiti primer mosta koji povezuje severni pogranični mađarski grad Estergom i grad Šturovo sa slovačke strane. Most Marije Valerije je bio porušen od strane Nemaca 1944, a obnovljen je tek 2001. godine i to pod pritiskom i sredstvima Evropske Unije. Most je i u ovom slučaju kao u mnogobrojnim prethodnim odigrao ulogu povezivanja politikom prekinutih veza između ljudi.

Odnosi sa istočnim susedom Ukrajinom su za sada korektni. Osnov takve politike je višedecenijska strateška neopredeljenost Ukrajine. Od raspada Sovjetskog Saveza Ukrajina nevešto balansira između strateške opredeljenosti za članstvo u Evropskoj Uniji ili članstvu u organizacijama u kojima glavnu reč vodi Ruska Federacija. Mađari u ovoj zemlji čine neznatnu manjinu (oko 0,4 posto), pa samim tim i ne mogu da imaju značajniji politički uticaj. Međutim, ključ velikomađarskih ambicija usmerenih prema Ukrajini biće pitanje zapadne Ukrajine. Taj deo zemlje stvara probleme centralnim ukrajinskim vlastima, jer je poznat kao oblast izrazito naklonjena susednoj Poljskoj, region sa značajnim brojem pravoslavnih unijata i rimokatolika, region sa izrazito utemeljenim antiruskim i antipravoslavnim osećanjima, kao i region čije stanovništvo gaji poštovanje prema ukrajinskim saradnicima fašističkog okupatora iz Drugog svetskog rata. Ne treba imati ni trunku sumnje da će ovakvu situaciju na terenu Orbanova vlast umeti da iskoristi na pravi način u cilju ostvarenja sopstvenih interesa.

Okupirane jugoslovenske teritorije od strane Mađarske

"Smrt četnicima" - grafit u Budimpešti

Na kraju, odnosi Mađarske sa Srbijom nisu izuzeti od velikomađarskih ambicija zvanične Budimpešte. Iako Srbija korača ka sve većem ustupanju republičkih nadležnosti autonomnoj pokrajini Vojvodini i time de facto postaje asimetrična federacija, mađarske političke stranke u Srbiji predvođeni Savezom vojvođanskih Mađara ovakav razvoj situacije u potpunosti podržavaju. Autonomija Vojvodine u što većem obimu i prenošenje što većeg broja nadležnosti na Novi Sad Mađare približava njihovom konačnom cilju – osamostaljivanju Vojvodine i njenom pripajanju Velikoj Mađarskoj. Da ovo nisu puka nagađanja pokazuju mnogobrojni događaji na terenu koje naši mediji ili vešto prećutkuju ili o ovim događajima izveštavaju na marginama. U takve događaje spada nekažnjeno delovanje neonacističke organizacije “Pokret 64 županije” bliskoj ekstremno desnom JOBBIK-u na teritoriji Srbije, otvoreno promovisanje velikomađarske ideje među mađarskim stanovništvom u Vojvodini, pojavljivanje pasoša “Republike Vojvodine” širom zemlje, održavanje rok koncerata grupa čiji tekstovi imaju neskriven neonacistički prizvuk, pa i napadi na ljude srpske nacionalnosti u pojedinim mestima. Na ovakve događaje naše vlasti reaguju prećutkivanje, zataškavanjem i nekažnjavanjem brutalnog kršenja zakona pa i narušavanja ustavnog poretka. Kuda to može da odvede i da li situacija može da izmakne kontroli kada to nekome bude u interesu procenite sami. Ne treba smetnuti s uma ni činjenicu da je Mađarska ne trepnuvši svoj vazdušni prostor ustupila za prelete NATO aviona prilikom agresije na SRJ 1999. godine. Isto to su, ruku na srce, učinile i druge susedne države, ali kompletne slike radi to treba naglasiti u slučaju našeg severnog suseda. Tada je premijer Mađarske bio aktuelni premijer Viktor Orban.

Ustavnim inženjeringom Mađarska amnestira zločince

Pored svih navedenih nedela koje su mađarske vlasti činile kroz istoriju pokušavajući da ostvare svoje ambicije, aktuelna vlast premijera Viktora Orbana na sve načine pokušava da sakrije nacističku prošlost svoje države i relativizuje njenu ulogu u holokaustu. To se čini na perfidan način – reformama sistema obrazovanja, kontrolom medija krajnje netipičnom za države članice Evropske Unije, ali i silom – represijom nad političkim neistomišljenicima. Najpoznatiji takvi primeri su smena direktora Nacionalnog pozorišta Roberta Alfeldija zbog činjenice da je dozvolio Rumunima da proslave svoj nacionalni praznik, smena direktora muzeja holokausta Lasla Haršanjija zbog fotografije na kojoj se vidi deportacija mađarskih Jevreja, oduzimanja titule počasnog građanina Budimpešte književniku Akošu Kertesu “zbog uvrede sopstvene nacije” itd. Regent Mikloš Horti i njegovi zločini su od strane mađarske vlasti gurnute pod tepih, a širom Mađarske se postavljaju table i spomenici kojima se odaje počast Hortiju i njegovim političkim saborcima koji su učestvovali u rasparčavanju okolnih država. Novi mađarski Ustav koji je stupio na snagu 1. januara 2012. godine je praktično amnestirao Hortija od dobrog dela zločina koje je počinio. Naime, u Ustavu se navodi da je Mađarska političku nezavisnost izgubila 19. marta 1944. godine kada je pala pod direktnu kontrolu nemačkih trupa, a da je vratila 2. maja 1990. godine nakon prvih demokratskih parlamentarnih izbora. Tim na prvi pogled samo formalnim činom aktuelna vlast amnestira Mikloša Hortija od odgovornosti za deportaciju 400.000 Jevreja u logore smrti i zločine “Strelastih krstova” na okupiranim teritorijama. Ove zločinačke operacije su bile pod direktnom kontrolom Mikloša Hortija. Vrhunac cinizma i slobodnog tumačenja istorijskih događaja je postavljanje spomen ploče Miklošu Hortiju u Debrecinu koju je osveštao biskup. Pored ovakvih političkih poteza kojima Budimpešta želi da prikrije svoju fašističku prošlost, ona sakriva zločince koji pola veka posle Drugog svetskog rata izmiču pravdi. Među njima su javnosti dobro poznat Šandor Kepiro, zatim Laslo Čatari i mnogi drugi. Cilj ovakvog prekrajanja istorije i prikrivanja određenih istorijskih činjenica ima za konačni cilj stvaranje slike o Mađarskoj kao istorijskoj žrtvi kojoj je nametnutim Trijanonskim sporazumom nanesena velika nepravda. Naravno, veoma vešto se izbegava činjenica da je Mađarska u tom ratu bila agresor i da je doživela težak poraz, kao i da su njene tadašnje vlasti učestvovale u “konačnom rešenju” jevrejskog pitanja u Evropi.

U suštinskom geopolitičkom smislu aktuelna vlast u Mađarskoj odgovara politici Sjedinjenih Država kao najvažnijem geopolitičkom igraču na svetu trenutno, jer u sebi nosi neskriven antiruski element, o čemu je bilo reči u mom prethodnom tekstu. Centralna Evropa i Mađarska kao njen nezaobilazan deo uvek su bili predmet nadmetanja između sukobljenih blokova tokom Hladnog rata. Tada je Mađarska s obzirom na pripadnost Varšavskom paktu politički pripadala Istočnoj Evropi. Kada znamo da poznat geopolitički zakon Halforda Makindera glasi – “Ko vlada Istočnom Evropom vlada predelom srca, ko vlada predelom srca vlada svetom” postaje nam jasnije zbog čega je ovaj region severno od naše zemlje od suštinske važnosti za sudbinu celokupne planete. Ovaj deo Istočne Evrope je sastavni deo šireg geopolitičkog fronta koji SAD i njihovi saveznici postepeno formiraju prema Rusiji u Evropi, i proteže se od Skandinavije, preko baltičkih država tradicionalno nenaklonjenih Rusima, Poljske, Mađarske, pa sve do Rumunije i Bugarske na jugu Balkana. Ovaj niz država je u sastavnom delu evropskog geopolitičkog “fronta” koji ima ulogu da spreči širenje ruskog geopolitičkog uticaja ka centralnoj Evropi.  Osim toga, strateška važnost Panonske nizije i koridora koji kroz nju najefikasnije povezuju severnu i centralnu Evropu sa Balkanom i Azijom ne sme ostati prepuštena geopolitičkim protivnicima.

Zaključak koji se može izvući iz priloženog je da u mađarskoj državotvornoj ideji postoji istorijska konstanta, nit koja prožima sve događaje od mađarskog doseljavanja u Evropu pa sve do današnjeg dana kada je Mađarska članica EU, NATO saveza i mnogobrojnih regionalnih inicijativa i organizacija. Određeni upadljivi detalji samo dodatno upotpunjuju mozaik velikomađarskog plana. Jedan takav detalj je nehotice prikazan u jednoj televizijskoj emisiji pre oko godinu dana, kada je gradonačelnik Budimpešte govorio o problemima beskućnika u tom gradu i predlozima za rešenje tog problema. Posmatrači oštrijeg oka mogli su da primate mapu velike Mađarske na zidu u kancelariji gradonačelnika na veoma vidnom mestu. “Tačka na i” prve faze sprovođenja velikomađarskog plana je odluka o dodeli državljanstva svim etničkim Mađarima u region i svetu, kako bi bila ojačana glasačka mašinerija aktuelnog premijera Orbana i njegovog FIDES-a i kako bi se obezbedila još ubedljivija pobeda na narednim izborima. Ambicije se ne skrivaju, pitanje je samo želimo li mi da ih vidimo ili ne. Nadam se da je sada jasnije zbog čega je od suštinske važnosti uvek pomno pratiti dešavanja na budimpeštanskom Košutovom trgu i na njih pravovremeno reagovati. U suprotnom, bojim se da možemo biti iznenađeni razvojem događaja u mađarskoj interesnoj sferi, a tada će po svoj prilici biti kasno za bilo kakvu reakciju.