Mađarska postaje "Orbanistan"?

Mađarska je država koja ima veoma burnu političku istoriju, kao malo koja država centralne Evrope. Međutim, s obzirom na činjenicu da je ova zemlja naš severni sused, prilično čudi što mi veoma malo znamo kako o istoriji, tako i o aktuelnim događanjima u Mađarskoj. Pored toga što nam je susedna zemlja, Mađarska je i jedan od najvećih spoljnotrgovinskih partnera naše zemlje, pa je shodno tome veoma neobično što tako malo informacija dobijamo putem medija o krupnim političkim koracima kojima Mađarska grabi ka autoritarizmu i koncentraciji vlasti u rukama aktuelnog premijera Viktora Orbana i njegove partije FIDES.

Najpre, ko čini vlast u Mađarskoj? Od parlamentarnih izbora 2010. godine vlast čini “FIDES-Mađarski građanski savez”, koji je izbore dobio ubedljivom dvotrećinskom većinom, i ima 226 od ukupno 386 poslanika koliko čini Parlament Mađarske. Ostale partije koje imaju svoje predstavnike u najvišem zakonodavnom telu Mađarske su “Socijalistička partija” sa 48 poslanika, “Pokret za bolju Mađarsku” sa 44, “Hrišćansko-demokratska narodna partija” sa 37, “Politika može biti drugačija" sa 15 poslanika, a preostalih 16 poslanika su nezavisni. Jasno je da u ovakvoj političkoj podeli snaga FIDES premijera Viktora Orbana ima kormilo državnog broda u potpunosti u svojim rukama, i tako će biti sve do parlamentarnih izbora 2014. godine. Takođe, ovakva konstelacija snaga predstavlja i izvestan ideološki barometar, ukoliko se ima u vidu da čak 307 poslanika Parlamenta Mađarske pripada političkim grupacijama koje se deklarišu kao umereno ili ultradesničarske. Parlamentarna opozicija u Mađarskoj je razjedinjena i prilično slaba, kada se ima u vidu da FIDES ima dvotrećinsku većinu u Parlamentu. Njena slabost proizilazi pre svega iz ideološke nekonzistentnosti opozicionih partija, koje se na ideološkoj ravni kreću od ekstremno desnih, preko liberalnih proevropskih, do socijalističkih. Ovakva konstelacija snaga omogućava Viktoru Orbanu i njegovim ministrima da prekrajaju mađarski ustavni sistem i legislativu uopšte na način na koji im to odgovara.

Koje su to najvažnije političke promene koje je u Mađarskoj sproveo premijer Orban i njegova vlada? Krenimo redom.

"Narandžasti" FIDES ima ubedljivu većinu u parlamentu

FIDES je dvotrećinsku većinu koju ima u Parlamentu i apsolutnu dominaciju u mađarskoj politici iskoristio za usvajanje novog Ustava, odnosno Osnovnog zakona kako glasi njegov zvaničan naziv. Ovaj dokument po mnogo čemu izaziva pažnju mađarske opozicije, okolnih država, ali i Evropske komisije. Novi Osnovni zakon je stupio na snagu 1. januara ove godine, i do danas je tema kontroverzi, preporuka Evropske komisije, ali i razlog mnogobrojnih demonstracija u gradovima Mađarske. Osnovni zakon počinje rečenicom “Bog blagoslovio Mađare”, a zatim navodi da pripadnici mađarske nacije osećaju odgovornost za svakog Mađara, ma gde se on nalazio. Zatim tvorci Osnovnog zakona navode da su “ponosni na činjenicu da je njihov kralj Sveti Stefan izgradio mađarsku državu na čvrstim temeljima i učinio je delom hrišćanske Evrope”, čime se ističe ukorenjenost hrišćanske tradicije u temelje Mađarske. Zanimljiva činjenica koja je upečatljiva u čitavom dokumentu je korišćenje prvog lica množine u gotovo svakom članu, naglašavajući mađarsku naciju. Dalje se naglašava uloga hrišćanstva u očuvanju državnosti, za ustavotvorca je ostvarivanje individualnih sloboda jedino moguće u saradnji sa drugima, porodica se navodi kao osnovni gradivni element državnosti itd. Zanimljivu formulaciju predstavlja nepriznavanje Ustava usvajanih tokom okupacija Mađarske tokom istorije. Posebno se navodi da mađarska nacija ne priznaje komunistički ustav koji je bio na snazi od 1949. do 1990. godine. Posebno je zanimljiva činjenica da “Sveta Kruna simbolizuje ustavni kontinuitet, državnost i jedinstvo nacije.”

"Viktatura" na mala vrata?

Na putu vladajućeg FIDES-a ka autokratiji našao se, naravno, jedan od temeljnih zakona svakog društva koje sebe naziva demokratskim – izborni zakon. Cilj novog izbornog zakona je da sledeće izbore koji će se održati 2014. godine ne odluče nesigurni, već glasači koji iz ciklusa u ciklus tradicionalno glasaju za neku od stranaka. To će postići tako što zakon predviđa prethodnu registraciju, odnosno upis u spisak budućih glasača. Ovakva odluka uopšte ne čudi ako se zna da premijerov FIDES ima ubedljivo najjače jezgro sigurnih glasača, dok velika većina birača tek u predizbornoj kampanji odlučuje kome će ukazati poverenje. Na taj način će aktuelna vlast posredno biti u poziciji da odluči o tome ko može a ko ne može da učestvuje na parlamentarnim izborima. Odluka koja dodatno treba da na kolena baci već nejaku opoziciju je da se u naredne dve godine u Mađarskoj ukida budžetsko finansiranje političkih stranaka, pod izgovorom ušteda. Ograničavanje jednog od temeljnih demokratskih prava – pravo da se bira i da se bude biran, u jednoj centralnoevropskoj zemlji bi moralo da izazove neuporedivo više pažnje.

Ozbilnjih transformacija nisu pošteđeni ni zakoni koji regulišu ekonomski život u Mađarskoj. Promene u ekonomskoj oblasti su išle do te mere da je Evropska komisija zahtevala od Mađarske da hitno promeni nekoliko ekonomskih zakona koji praktično ukidaju nezavisnost Centralne banke Mađarske i omogućavaju vladajućoj stranci direktan pristup deviznim rezervama od nekoliko desetina milijardi evra i njihovo korišćenje bez konsultacije sa guvernerom. Na taj način je narušen jedan od osnovnih principa u demokratskim zemljama – nezavisnosti Centralne banke, što može izazvati nesagledive posledice po devizne reserve države i po stabilnost već dovoljno poljuljane forinte.

Malo ljudi u Srbiji zna da je Mađarska novim Osnovnim zakonom promenila ime. Naime, nekadašnje ustavno ime Republika Mađarska (Magyar Koztarsasag) je promenjeno u sadašnje Mađarska (Magyarorszag). To možda i ne bi bilo toliko čudno da pred samo stupanje na snagu novog Ustava 31. decembra 2011. godine nije krenula akcija uklanjanja starih tabli sa natpisom Republika Mađarska na svim graničnim prelazima! Zašto je to do te mere važno FIDES-u? Logika nas navodi na zaključak da mađarskim vlastima smeta da u nazivu svoje države imaju reč "republika". Zbog čega? Ne zaboravimo činjenicu da je Mađarska postala republika tek nakon komunističke okupacije po završetku Drugog svetskog rata, a da je u njeno istorijsko biće duboko ukorenjena monarhija pod krunom Svetog Stefana (mađ. Szent Istvan). Ima li ova naizgled simbolična promena veze sa prethodno navedenim ustavnim formulacijama o "jedinstvu nacije pod Svetom Krunom"? Da li Mađarska krupnim koracima korača ka vraćanju monarhije? Na nama je da razmišljamo o tome.

 

Orban veoma vešto sprovodi i obračun sa državnim i manjinskim medijima, koji mu naravno nisu po volji. Udar na slobodu medija je izveo tako što je prvo redakcije državnih radio i televizijskih stanica na srpskom jeziku pripojio mađarskim, a zatim otpustio srpske novinare koji su bili zaposleni u njima. Nisu se na udaru našli samo srpski novinari – od ukupno oko 3.000 ljudi zaposlenih u državnim medijima nekoliko stotina je dobilo otkaze samo u toku 2011. godine, pod izgovorom mera štednje. Pritom je pod pritiskom vladajućeg FIDES-a izvršeno spajanje tri državne radio stanice, televizije “Duna” i dva kanala javnog servisa “MTV”, koji sada predstavljaju jedinstveno medijsko preduzeće – MTVA. Ovaj servis je naravno pod potpunom kontrolom desničarske vlasti i premijera Orbana. Ne treba naglašavati kakav uticaj ima nacionalni javni servis jedne države na mišljenje svojih građana.

Sumrak demokratije u susednoj državi

U sklopu pomenutih promena, nisu zaobiđene ni one simbolične prirode. Tako je recimo gradska vlast u Budimpešti, na čelu sa gradonačelnikom Ištvanom Tarlošem (FIDES), prošle godine donela odluku o promeni imena ulica i trgova u tom gradu koji podsećaju na ne tako davnu komunističku prošlost. Primer za to je nekadašnji budimpeštanski trg Moskva, koji se danas zove po nekadašnjem mađarskom ministru finansija Kalmanu Selu. Titule počasnih građana Budimpešte se oduzimaju ličnostima koje nisu u skladu sa percepcijom istorije koju ima vladajući FIDES. Na listi oduzetih titula počasnog građanina glavnog grada Mađarske nalaze se između ostalih – Josif Staljin, ruski vojni komandant Ivan Paskievič, učesnici slamanja Mađarske revolucije 1848-1849 itd. Iako samo simbolične, ove promene možda i najbolje govore kojim putem je vladajuća partija povela Mađarsku, i šta time želi da postigne.

Iz svega navedenog možemo da zaključimo da FIDES u Mađarskoj vrši otvoreno nasilje nad vladavinom prava, republikom i demokratijom. Potezi koje vlada u Budimpešti povlači, bili oni ekonomski, spoljnopolitički ili unutrašnji, moraju nailaziti na daleko veći odjek u Evropi, a posebno u državama u okruženju prema kojima Mađarska u istorijskoj perspektivi ima teritorijalnih pretenzija. Ne treba zaboraviti da je Mađarska punopravna članica Evropske unije, Višegradske grupe, jedna od država osnivača Centralnoevropske inicijative, članica Severnoatlanskog saveza, kao i veoma strateški važna država centralnoevropskog Podunavlja. Ukoliko se i dalje nastavi ignorisanje ove problematike od strane javnosti kako u Srbiji tako i u ostalim državama u mađarskom okruženju, veoma lako možemo biti svedoci krupnih geostrateških promena narednih godina, od Karpata do Rijeke, i od Slovačke do Beograda, sa zvaničnom Budimpeštom kao dirigentom tih poteza. Ćutanje država u okruženju na te i takve poteze zvanične Budimpešte unutar Mađarske može da rezultira samo daljom eskalacijom nasilja ekstremnih grupa Mađara u okruženju podržanih iz Budimpešte, prebijanjem srpskih mladića širom Vojvodine, skidanjem tabli sa zvaničnim nazivima mesta, gostovanjem neonacističkih bendova koji veličaju neslavnu mađarsku prošlost i sličnim događajima.