Ukrajinski scenario - lekcije Podgorici?

Nedavni protesti dela opozicije usmerenih na destabilizaciju i konačno rušenje dvoipodecenijskog Đukanovićevog režima pretvorili su se u nasilje na ulicama glavnog grada Crne Gore i opasno podsetili na krvav rasplet na kijevskom Majdanu pre dve godine. Prekomerna upotreba sile od strane režima protiv demonstranata i kratkotrajni pritvor za pojedine opozicione funkcionere ujedinili su u negativnim ocenama evropske institucije i zvanični Kremlj, što se gotovo nikada ne dešava. Pozivnica za članstvo u NATO savezu koju crnogorsko rukovodstvo očekuje u decembru dodatno podgreva uzavrele strasti, a eksplozija nezadovoljstva na ulicama Podgorice neodoljivo podseća na sličan društveni proces koji je u Ukrajini od protesta u centru glavnog grada doveo do desetina hiljada izgubljenih života u građanskom ratu. Međutim, paralele između crnogorskog i ukrajinskog modela unutardruštvenog konflikta se ne završavaju na tome. Ova dva društvena sistema uprkos očiglednim razlikama iznenađujuće podsećaju jedan na drugi, a krvav rasplet situacije u Ukrajini predstavlja zlokobno predskazanje ukoliko Crna Gora krene putem unutrašnjeg konflikta pod dirigentskom palicom atlantističkih stratega.

Čak i naizgled beznačajno političko ili društveno pitanje u Crnoj

Kriza identiteta leži u temelju svih crnogorskih sukoba

Gori ima jak identitetski karakter, pa su paralele sa ukrajinskim konfliktom jasne. Kao i u bivšoj sovjetskoj republici, u Crnoj Gori postoji više osa društvenih podela koje se međusobno preklapaju i prožimaju, često dovodeći sam crnogorski identitet do apsurda. Građani Crne gore su podeljeni identitetski, verski, ideološki i lingvistički. Ose podele se ne poklapaju uvek i svuda, ali ona u okviru nacionalnog korpusa suštinski određuje sva ostala pitanja unutar crnogorskog društva. Kompleksnosti nacionalnog sastava koji čine Srbi, Crnogorci i manjine poput Albanaca, Bošnjaka i Hrvata, dodatno doprinosi dobar deo stanovnika ove države koji ima dualni identitet. Naime, značajan deo stanovnika ove zemlje se nacionalno izjašnjava kao Crnogorci, dok istovremeno govore srpskim jezikom i vernici su Srpske pravoslavne crkve. Ovo podseća na određeni procenat stanovnika Ukrajine koji govori ruskim jezikom, a sebe smatraju Ukrajincima. Takođe, identitetska polarizacija na Ukrajince i Ruse podseća na crnogorski model, s tim što su Rusi i rusofono stanovništvo u Ukrajini u procentualno manjoj meri zastupljeni od Srba u Crnoj Gori. Fleksibilnost crnogorskog identiteta koji formalne institucije različitim ideološkim alatima silom nameću dobrom delu stanovništva najlakše se može videti iz rezultata prethodnih popisa stanovništva u toj državi. Crnogorski popisi stanovništva prešli su put od apsolutne premoći Crnogoraca tokom komunističke diktature, preko rezultata koji pokazuju gotovo aklamativnu srpsku nacionalnu opredeljenost na popisu stanovništva 1990. godine, sve do poslednjeg postreferendumskog popisa gde je odnos između Crnogoraca i Srba nešto ujednačeniji. To je rezultat nametanja dominantne crnogorske kulturno-identitetske matrice agresivnom medijskom kampanjom, obrazovnim sistemom, kao i monopolom koji vladajući Đukanovićev kartel ima na institucije i ono malo ekonomskog sistema koji u Crnoj Gori funkcioniše. Ovakav razvoj situacije neodoljivo podseća na nametanje ukrajinskog identiteta svim raspoloživim sredstvima rusofonom stanovništvu od državnog udara do danas, kao i u periodima kada su u ovoj državi vlast činile prozapadne “narandžaste” snage.

U Crnoj Gori je već 25 godina na vlasti politička elita koja je prešla put od komunističkih aparatčika, preko srpskih patriota, sve do crnogorskih suverenista koji ne prezaju od gaženja elementarnih ljudskih prava drugih nacionalnih zajednica, a posebno Srba. Politička scena u Crnoj Gori je i deceniju nakon osamostaljenja polarizovana na suvereniste i “prosrpski” orijentisane partije. Nakon političkog razlaza Mila Đukanovića i Slobodana Miloševića 1997. godine, crnogorsko društvo je ponovo postalo nepovratno podeljeno. Veći deo opozicionih snaga je antisistemski, odnosno zalaže se za temeljnu reformu institucija sistema, promenu strateškog opredeljenja države i za reviziju odnosa sa Srbijom. Slična situacija je u Ukrajini, gde su se nakon raspada SSSR gotovo u pravilnim vremenskim razmacima smenjivale prozapadne i proruske snage, sve do državnog udara u Kijevu i krvavog konflikta u Donbasu koji je usledio. Neizostavna karakteristika crnogorskog režima je da je on pre svega antisrpski. Ustavom, zakonima i međunarodnom praksom zagarantovana prava Srba se brutalno krše u gotovo svim zemljama okruženja, dok je u tom smislu Crna Gora jedinstven slučaj – Srbima se u toj državi negira i samo postojanje, pravo na jezik, diskriminisani su svuda gde objektivno postoji prostor za to, dok se njihova zastupljenost u institucijama sistema ravna statističkoj grešci. To se pravda navodnom nekvalifikovanošću, dok se, razume se, poriče dubok antisrpski karakter autokratskog režima. Režim svoje antisrpstvo u praksi sprovodi pritiskom na Srpsku pravoslavnu crkvu u pogledu njene imovine i pravnog statusa, nametanjem tzv. crnogorskog jezika većinskom stanovništvu koje govori srpski, kao i pritiskom na građane sa labavijim uverenjima da se priklone mainstream modelu koji se nameće od strane institucija sistema.

Ono što je ključni za zabrinutost je tradicija bratoubilačkih sukoba

Narod se nikada ne događa sam - neredi u Podgorici

kroz čitavu crnogorsku istoriju, a posebno onaj poslednji na ideološkoj ravni, iz vremena komunističke diktature koja je i udarila temelje današnjoj crnogorskoj naciji. Mnogobrojne jame, masovne grobnice, brojni komunistički zločini nad “klasnim neprijateljima” sa još uvek živim svedocima i njihove nerazjašnjene okolnosti neprestano tinjaju i zlokobno stoje u pozadini svih prethodno navedenih konflikata u Crnoj Gori. Sve podele koje karakterišu crnogorsko društvo mogle su se primetiti na protestima dela opozicije protiv Đukanovićevog režima. Mnoštvo različitih zastava i drugih obeležja koji su se mogli videti na najbolji način oslikavaju nepremostivu dubinu podela unutar crnogorskog društva. Žestoka reakcija režima istupima u javnosti u kojima se nisu previše birale reči, oštra medijska polarizacija kao i nesumnjivo prekomerna upotreba sile na ulicama Podgorice raspalili su stare strasti, mržnju i nerazumevanje dubinski usađeno u ono što se naziva crnogorskim identitetom, bio da se isti smatra nacionalnim ili lokalnim.

Fleksibilnost crnogorskog nacionalnog identiteta i osnovnih tačaka oslonca koje ga karakterišu dodatno otežavaju bilo kakvo ozbiljnije predviđanje razvoja događaja u toj državi. Međutim, jasno je da je pozivnicom za NATO Đukanovićev kleptokratski režim ispunio i poslednju svrhu svog postojanja i neometanog arbitranja Crnom Gorom. Crna Gora će pozivom u NATO savez zacementirati svoju pripadnost evroatlantskim bezbednosnim i političkim strukturama, prava Srba će biti svedena na najmanju moguću meru, dok će bilo kakva mogućnost uticaja matične države na položaj Srba u Crnoj Gori bio sveden na nulu. Time će biti ostvaren ključni cilj atlantističkih stratega u ovom delu Balkana, a to je minorizacija poslednjih ostataka srpskog faktora na jadranskom priobalju i njegovoj neposrednoj blizini, što bi predstavljalo idealan sastavni deo mnogo veće geopolitičke slagalice. Takođe je jasno da bi se u slučaju odstupanja sa vlasti Đukanović i njegovi dugogodišnji saradnici i klijenti suočili sa ozbiljnim optužbama za kršenja osnovnih ljudskih i građanskih prava, kriminal i korupciju na najvišem državnom nivou, kao i za dobro poznat šverc cigareta koji je crnogorskom režimu omogućio da opstane tokom sukoba sa Slobodanom Miloševićem. Imajući u vidu moguće posledice, jasno je da se režim neće predati bez borbe. Crna Gora je sa svojih približno 650.000 stanovnika i BDP om ravnim evropskom gradu prosečne veličine minoran igrač sa zanemarljivim ekonomskim, društvenim i vojnim pokazateljima. Međutim, ova mala mediteranska zemlja predstavlja izuzetno značajan prostor za ostvarenje geostrateškog uticaja na Balkanskom poluostrvu. Od prvorazredne geopolitičke važnosti su pristupačna Jadranska obala, kao i razvijeni sistemi komunikacije sa severnim Balkanom i centralnom Evropom. Pomenuti faktori omogućavaju Crnoj Gori da značajno podigne ulog svog geostrateškog značaja, nesrazmeran njenoj veličini i objektivnoj snazi u međunarodnoj areni. U tom kontekstu treba posmatrati i njen politički sistem u potpunosti potčinjen oligarhiji Demokratske partije socijalista i njegovu perspektivu. Destabilizacija društveno-političkih prilika u Crnoj Gori bi mogla da značajno uspori respektabilan privredni rast koji ova država ostvaruje poslednjih godina, s obzirom na činjenicu da približno 70 procenata crnogorskog BDP-a stvaraju uslužne delatnosti, pre svega turizam. Takav razvoj situacije bi dodatno produbio tradicionalne ose podele, sa nesagledivim posledicama po budućnost Crne Gore kao države, ali i čitavog Zapadnog Balkana.

U kriznim istorijskim periodima strateški važni delovi sveta obično odigraju ulogu poligona za odmeravanje snaga najvažnijih planetarnih aktera. U kontekstu globalnog odmeravanja snaga geopolitičkih polova na različitim nivoima delovanja i globalne prekompozicije moći kojoj poslednjih godina svedočimo, Crna Gora naglo može da dobije na značaju u balkanskom kontekstu. Ipak, krvavi ukrajinski scenario u Crnoj Gori se iz sadašnje perspektive čini kao malo verovatan. Međutim, ni u kom slučaju ne treba zanemariti akumulirani  negativni socijalni potencijal koji u tom smeru postoji, zapanjujuće paralele koje se mogu povući između ove dve države, kao i katastrofalne posledice koje bi iz takvog razvoja događaja mogle da proizađu. Režimu predvođenom Demokratskom partijom socijalista polako pod nogama izmiče bezuslovna podrška Zapada, a samim tim ističe i njegov dvoipodecenijski “rok trajanja”. Ono što je gotovo sigurno je da Crnu Goru očekuje dugotrajna nestabilnost prouzrokovana njenim dubokim istorijskim podelama, koje će strani faktor svakako iskoristiti radi ostvarenja sopstvenih partikularnih interesa.