Politika i sport - gde je granica?

Sport je star gotovo koliko i sama ljudska civilizacija. Oduvek je imao veoma važnu ulogu u društvenom životu svih ljudskih zajednica, od najstarijih vremena do danas. Međutim, u vreme najrazličitijih vrsta medija, interneta i društvenih mreža, sport je doživeo do sada neviđenu popularnost. Ta popularnost ima nužno i dobre i loše strane. Ogroman broj ljudi širom sveta može da prati najrazličitije sportske događaje sa najudaljenijih krajeva planete, što je svakako dobro. Međutim, takva popularnost donosi i neželjene efekte. Mnoge uticajne političke grupe, elite, organizacije i finansijski moćni pojedinci u sve većoj meri koriste ovu popularnost za svoje lične interese koji često mogu biti suprotstavljeni interesima naroda. Zbog čega je sport tako pogodan za manipulaciju širokim narodnim masama?

Karl fon Klauzevic je rekao da je rat produžetak politike drugim sredstvima. Prvi predsednik nezavisne Hrvatske Franjo Tuđman je rekao da je sport nastavak rata drugim sredstvima. S obzirom na činjenice koje sport svrstavaju u jedno od osnovnih političkih oruđa kojim se ostvaruju najrazličitiji ciljevi, ovakvu tvrdnju bivšeg predsednika Hrvatske treba shvatiti krajnje ozbiljno. Nikada pre ova plemenita društvena aktivnost nije korišćena za ostvarivanje političkih ciljeva na ovako perfidan način kako se to čini prethodnih decenija. To se čini na veoma raznolike načine, prilagođene lokalnim političkim i ekonomskim prilikama, kulturi, tradiciji i aktuelnim događajima u nekoj državi. Sport se koristi za mobilizaciju masa u različite svrhe – pobede na izborima, referendumima, promovisanje separatizma, za različite ratnohuškačke kampanje, a u ekstremnim prilikama i za ratnu propagandu. Na koji način su se ove metode primenjivale u realnoj političkoj praksi?

Sport kao nastavak politike drugim sredstvima – slučaj Hrvatska

Prethodno navedenu misao da je sport nastavak rata

drugim sredstvima prvi demokratski izabrani predsednik Hrvatske pokušao je da primeni u praksi. Uspešno ili ne, procenite sami. Ono što niko ko barem površno prati sport ne može osporiti je činjenica da je u Tuđmanovo vreme stvoren kult hrvatske fudbalske reprezentacije, kakav nema nijedna zemlja u okruženju. Prepoznatljivi dresovi, politička podrška vrha države i pravi način vođenja svih selekcija te zemlje doveli su do toga da ona ima najviše reprezentativnih uspeha u “najvažnijoj sporednoj stvari na svetu” od svih država u regionu. Formiranje kulta reprezentacije Hrvatske je došlo u pravom trenutku za politički establišment u Zagrebu, i taj kult je iskorišćen kako u unutrašnje, tako i u spoljnopolitičke svrhe. Sa druge strane, veštačka promena imena najpopularnijeg hrvatskog kluba je primer kako se nasilnim prekrajanjem tradicije gube politički poeni. 1993. godine Tuđman je promenio ime zagrebačkog Dinama u Kroacija. Zagrebački klub je nosio ovo ime sve do njegove smrti i konačno je promenjeno 2000. godine. Treba reći da ovo ime nikada nije u pravom smislu te reči zaživelo među navijačima ovog kluba. Više je predstavljalo nužno zlo jednog vremena i pokušaj veštačkog prekrajanja istorije. Takvi potezi i radikalni rezovi obično ne urode plodom u društvenom životu uopšte. Nije sasvim sigurno šta je Tuđman želeo da postigne u političkom smislu promenom imena popularnog kluba. S obzirom na njegovu opsednutost istorijom (imao je čak sedam savetnika za istorijska pitanja), veoma je verovatno da je time želeo da napravi otklon od komunističkog nasleđa prethodne države i klubova sa istim imenom širom nekadašnjeg Varšavskog pakta.

Sport i pitanje identiteta – slučaj Crna Gora

Za razliku od hrvatske političke elite koja je u kriznom vremenu za

Samo sport ili pitanje identiteta?

tu državu sport koristila u političke svrhe kao produženu ruku politike, postoje u našem okruženju države u kojima je sport u politici do te mere važan da je postao pitanje identiteta. Naravno, reč je o Crnoj Gori i režimu DPS-a koji je sa promenljivim koalicionim partnerima ili sam na vlasti već pune 24 godine. Bilo je pokušaja od strane određenih akademskih krugova da crnogorski partijski sistem u teoriji predstavi kao sistem sa predominantnom partijom, opravdavajući mahinacije koje aktuelni režim primenjuje zarad opstanka na vlasti već dve decenije. Taj režim nije izuzetak od pravila da se sport koristi zarad promocije novonastale države, ali i za unutrašnja politička pitanja i međupartijske sukobe. Od ponovnog sticanja crnogorske nezavisnosti 2006. formirane su selekcije te zemlje u svim sportovima. Od tog trenutka sport u susednoj državi postaje veoma ozbiljno pitanje identiteta i nacionalnog izjašnjavanja. Posebno je situacija napeta kada se igra vaterpolo, sport od nacionalnog značaja za Crnu Goru. Ozbiljan rivalitet vlada među dva najbolja kluba – Primorca iz Kotora i Jadrana iz Herceg Novog. Ovaj rivalitet verovatno ne bi bio do te mere izražen da nije potkrepljen nacionalnim identitetom. Za Primorac navijaju uglavnom Crnogorci, dok za Jadran navijaju uglavnom Srbi. Vaterpolo reprezentacija Crne Gore režimu Mila Đukanovića služi za promociju države, pa su najčešći putnici gostovanja vaterpolista članovi vladajućeg DPS-a i ljudi bliski režimu uopšte. Sportisti koji ne žele da nastupaju za Crnu Goru i odluče da svoju reprezentativnu karijeru nastave u srpskim selekcijama se u Crnoj Gori karakterišu kao izdajnici, dok ti isti krugovi ne vide problem u činjenici da neke od najboljih srpskih rukometašica nastupaju za reprezentaciju Crne Gore. Takvi primeri postoje i sa srpskim sportistima koji nastupaju za razne strane selekcije, pa se ta pojava ne diže do nivoa državnog pitanja prvog prioriteta.

Sport i pitanje državnosti – slučaj Bosna i Hercegovina

Bosna i Hercegovina je zemlja sa verovatno najsloženijim političkim

Obeležja tzv. Armije BiH na utakmicama su česta

sistemom na svetu, država koja opstaje samo zahvaljujući snažnom pritisku međunarodnog faktora. U takvom okruženju ni jedno društveno pitanje ne može da prođe bez političke konotacije, pa tako ni sport. Za selekcije BiH u svim sportovima u toj državi po pravilu navijaju Bošnjaci. Udeo Srba i Hrvata koji navijaju za BiH je zanemarljivo mali, kao i broj sportista ova dva naroda koji se takmiče u selekcijama BiH. Prirodan sled stvari iz bošnjačkog ugla gledanja je da su oni koji ne navijaju za “svoju” državu izdajnici. Međutim, zbog čega čitava Republika Srpska navija za Srbiju, a čitava zapadna Hercegovina za Hrvatsku? Prvo, Srbi iz RS Srbiju doživljavaju kao svoju matičnu državu. Isto se može reći i za Hrvate iz Federacije BiH. Bošnjaci nemaju drugu državu osim BiH i doživljavaju je kao da više pripada njima nego drugim dvoma narodima. Sa te strane je stvar potpuno jasna. Međutim, dodatnom animozitetu dva konstitutivna naroda prema reprezentaciji BiH doprinose ispadi njenih navijačkih grupa i obeležja i transparenti kojima se one služe na utakmicama. Bošnjački politički establišment u Sarajevu verovatno misli da je sasvim normalno da Srbi iz Republike Srpske navijaju za Bosnu i Hercegovinu uprkos tome što su ratna obeležja tzv. Armije BiH od čijeg noža su Srbi bežali kroz prozore svojih stanova redovna pojava na tribinama i neizostavni deo navijačkog folklora, ili uprkos tome što omiljena pesma navijača BiH sadrži stih „gazi sve četnike“. Časovi istorije i elementarne logike im ne bi škodili siguran sam. Ukoliko je Bosna i Hercegovina država tri konstitutivna naroda i dva ravnopravna entiteta, onda je najmanje što možemo da očekujemo poštovanje i jednak odnos prema svima, kako u političkom životu tako i u sportu.

Sport i pitanje identiteta i državnosti – primer BJR Makedonija

Verovatno najsloženiji primer korišćenja sporta u političke svrhe

"Makedonska falanga" u službi VMRO-DPMNE

dolazi iz susedne BJR Makedonije. Rastrzana političkim i etničkim sukobima unutar same države, Makedonija ima problem čak i sa imenom države zbog čega je u dvodecenijskom sporu sa susednom Grčkom. U ovakvoj gotovo bezizlaznoj istorijskoj situaciji za južnog suseda koriste se dva osnovna sredstva političke manipulacije. Jedno je najblaže rečeno slobodno tumačenje istorije koje nije strano mnogima na bivšim jugoslovenskim prostorima, a drugo je sport. Makedonski državni simboli su stvoreni kompromisom sa grčkom stranom. Međutim, na sportskim događajima često se mogu videti makedonski navijači koji nose zastave sa zvezdom iz Vergine koja simbolizuje antičku Makedoniju, i koja je bila simbol te države pre dogovora sa Grcima. Takođe, na evropskom prvenstvu u rukometu održanom u Beogradu pre nekoliko godina na ulicama su se mogli videti makedonski navijači obučeni po uzoru na antičku makedonsku falangu, kao i sa majicama na kojima su prikazane mape velike Makedonije koja obuhvata Pirinsku, Vardarsku i Egejsku Makedoniju i proteže se od Preševa u Srbiji na severu čak do Egejskog mora na jugu. Ovakva ikonografija navijača Makedonije treba ovu zemlju da predstavi kao istorijskog naslednika antičke Makedonije, da naglasi velikomakedonske pretenzije na region, kao i da pitanje imena našeg suseda podigne na viši međunarodni nivo. Ne treba posebno naglašavati da Grčka na sve ove događaje gleda sa neodobravanjem, i da čak u televizijskim prenosima sportskih događaja ne prikazuje ime Makedonije. U sveopštem političkom, ekonomskom i svakom drugom beznađu ovakve događaje na sve načine podstiče vladajuća VMRO-DPMNE za svoje ciljeve. Čitav ovaj skup događaja postepeno poprima obeležja opšte histerije, i tome se ne nazire kraj.

Sport i pitanje priznanja i promocije države – slučaj tzv. Kosovo

U južnoj srpskoj pokrajini pitanje sporta nije pitanje etničkog, već političkog identiteta. Naime, samoproglašene institucije takozvanog Kosova sport koriste kao sredstvo ostvarivanja priznanja države, kada to već samoproklamovana politička elita u Prištini nije u stanju da uradi na drugim poljima. Narkodilerski marionetski režim u Prištini pokušava da različite sportske saveze tzv. Kosova ugura u međunarodne sportske federacije kako bi sportisti predstavljali tu tvorevinu u međunarodnoj areni. U tome prednjači naravno Fudbalski savez Kosova predvođen nekadašnjim igračem Partizana Fadiljom Vokrijem, koji već duže vreme bezuspešno pokušava da takozvano Kosovo načini članicom međunarodne fudbalske federacije FIFA. Vokri i samoproglašena prištinska vlast znaju da je „najvažnija sporedna stvar na svetu“ idealno sredstvo za promociju te tvorevine nedovoljno poznate u svetu. Potencijalno učešće klubova iz južne srpske pokrajine i eventualno reprezentacije tzv. Kosova u fudbalu doprinelo bi popravljanju ugleda ove tvorevine u očima međunarodnog javnog mnjenja. Za sada u tome samoproglašene vlasti u Prištini nemaju nikakvog uspeha, a neće ga ni imati ukoliko se situacija u međunarodnoj areni ne bude drastično promenila u korist tzv. Kosova. A to je malo verovatno očekivati da se dogodi.

Sport kao sredstvo sticanja političkih poena – slučaj Srbija

Kada je reč o zloupotrebama sporta i sportista u političke svrhe ni

Sakupljanje političkih poena uz pomoć sportista je česta pojava

naša zemlja nažalost nije izuzetak. Na primer, utrkivanje političara ko će se slikati sa našim najboljim sportistom Novakom Đokovićem polako postaje degutantno. U tome je prednjačio bivši predsednik republike Boris Tadić, koji je čak i sahranu dede našeg najboljeg sportiste koristio za jeftine političke poene u predizbornoj kampanji. Malo stariji se sećaju pokušaja režima Slobodana Miloševića da prikupi političke poene koristeći srebrnu medalju koju su naši odbojkaši osvojili na olimpijskim igrama u Sidneju 2000. godine. Ni tom režimu ovakav vid političkih poena nije bio od pomoći, jer je za samo dva meseca pao i otišao na smetlište istorije pod pritiskom osiromašenog i prevarenog naroda. U našoj zemlji i regionu nažalost ne izostaje ni prisustvo sportista na velikim političkim manifestacijama različitog tipa – predizbornim reklamnim spotovima, velikim konvencijama političkih stranaka, pozivanja na referendum, javnom iskazivanju podrške određenom političkom kandidatu, pa i otvorenog širenja mržnje prema susednim državama i narodima. Ovakav vid učešća sportista u političkim događajima donosi poene političkim elitama kod onih koji društvene događaje prate površno. A takvih je nažalost mnogo, od Vardara pa do Triglava.

Sport kao sredstvo skretanja pažnje – slučaj Bahrein

Neki sportski događaji od planetarnog značaja su u određenim

Vapaj za pomoć ugnjetavanog naroda iz Bahreina

trenucima bili korišćeni kao sredstvo da se u prvi plan stave politički problemi u njihovoj blizini ili da se skrene pažnja na krupne političke promene koji su u toku u nekoj državi. Najbolji primer za takvu vrstu upotrebe sporta u političke svrhe su problemi oko održavanja trke Formule 1 u Bahreinu. Pažnja medija koji se bave sportom jedno vreme je bila usmerena na događaje u toj maloj državi u Persijskom zalivu. Naime, revolucije tzv. Arapskog proleća nisu zaobišle ni Bahrein, gde već gotovo dve godine besne žestoki sukobi između naroda pretežno muslimana šiita i sunitske kraljevske porodice. Nedovoljno informacija koje dobijamo putem medija o ovom sukobu mogu se veoma jednostavno objasniti. Sunitsku kraljevsku porodicu u sukobu sa većinskim šiitima podržava ekstremni sunitski režim u susednoj Saudijskoj Arabiji, dok šiite pomaže Iran. Vojska i policija Bahreina uz svesrdnu podršku saudijske vojske koja je direktno intervenisala u ovom sukobu mesecima brutalno slamaju bilo kakav pokušaj otpora naroda protiv vlasti. Na ovakav razvoj situacije upadljivo izostaje reakcija “svetskog policajca”, Sjedinjenih Država. Dok u drugim državama Bliskog Istoka svetska sila broj jedan participira podržavajući pobunjenike ili režime koji se sa pobunom suočavaju, po pitanju Bahreina se ne oglašava. Ovakav međunarodni položaj Bahrein ima zahvaljujući nekoliko faktora. Najpre, u Bahreinu se nalazi komanda Pete flote Sjedinjenih Američkih Država kojima one kontrolišu vitalni strateški region Persijskog zaliva, a samim tim i najveći deo regiona Bliskog Istoka. Spoljnopolitičkim interesima SAD nikako ne može služiti na čast da se u medijima govori o brutalnosti bahreinske i saudijske vojske, njihovih saveznika u tom delu sveta. Zatim, Bahrein je jedan od najvećih izvoznika nafte i prirodnog gasa na Bliskom Istoku. Ovi energenti donose 60 posto prihoda bahreinskom budžetu, a u saradnji sa Kuvajtom i Saudijskom Arabijom energenti se prerađuju i isporučuju na inostrana tržišta, pretežno naravno u SAD i zemlje Evropske Unije. Uz Katar, Bahrein je jedan od najvećih svetskih proizvođača tečnog prirodnog gasa, koji ne zahteva gasovodnu mrežu već ga je moguće transportovati tankerima do krajnjih potrošača. To ovu zemlju čini izrazito pogodnom za transport ovog energenta na tržišta Sjedinjenih Država i Evropske Unije. Prema indeksu privredne slobode kojim se meri stepen ekonomskih sloboda u svetu, Bahrein se diči prvim mestom na Bliskom Istoku. Međutim, iza blještavila nebodera Maname i hvalospeva koji na račun ove zalivske zemlje stižu od strane njenih saveznika iz Vašingtona krije se brutalna politička represija nad golorukim narodom koji traži svoja elementarna prava. U medijskoj blokadi u kojoj se nalaze, vođama bahreinskih pobunjenika je jedina mogućnost da sa svojim problemom izađu u svetsku javnost pokušaj blokade održavanja trke Formule 1 u njihovoj zemlji. Kako ova zemlja nije poznata po uspesima u profesionalnom sportu, „najbrži cirkus na svetu“ je bila idealna prilika da se skrene pažnja na realno stanje ljudskih prava u ovoj nemirima zahvaćenoj državi.

Sport kao sredstvo skretanja pažnje –slučaj Kina

Drugi primer usmeravanja pažnje svetske javnosti na neki politički događaj pomoću sporta je pokušaj korišćenja Olimpijskih igara održanih u Pekingu 2008. godine u političko – propagandne svrhe. Verovatno najbolje i najimpresivnije organizovane Olimpijske igre u istoriji određene političke grupe koje su u sukobu sa komunističkim rukovodstvom u Pekingu su iskoristile da dobiju na publicitetu. Bolje prilike od najvećeg i najgledanijeg sportskog događaja na planeti nije moglo da bude. Dok su se stotine miliona ljudi divile načinu na koji su Igre organizovane, određeni politički, medijski i lobistički krugovi bliski Vašingtonu i Briselu iskoristili su za vraćanje određenih političkih pitanja na međunarodnu medijsku agendu – pitanja Tibeta i Sinkjanga. Udarne vesti zapadnih medija prenosile su proteste u tibetanskim gradovima, kao i proteste Tibetanaca u egzilu protiv kineske vlasti, navodeći primere „kršenja ljudskih prava“ Tibetanaca, po oprobanom receptu širom sveta. Takođe, ni krajnja zapadna kineska provincija Sinkjang koju naseljava pretežno muslimansko stanovništvo nije izostavljena iz medijskih manipulacija. Sukobi koji su tamo tinjali između muslimanskih separatista i centralnih vlasti u Pekingu koristili su se za prikazivanje navodnog ugnjetavanja muslimanskog stanovništva i tražilo se otvoreno mešanje međunarodnog faktora u unutrašnja kineska pitanja radi rešavanja ovog „problema“. Poznato?

Zaključak

Sport se može koristiti u političke svrhe na bezbroj različitih načina, a iz priloženog se može videti da je mnogo varijanti već isprobano u političkoj praksi od kada sport postoji, a priloženi su samo neki primeri iz nama najbližeg okruženja i iz nekih malo poznatih država. Međutim, efekti upotrebe sporta u političke svrhe mogu u potpunosti biti ostvareni samo u društvima bez duge demokratske tradicije, sa niskom političkom kulturom i u društvima sa velikim procentom neobrazovanog stanovništva. Takve su nažalost zemlje bivše Jugoslavije, a političke elite „jugosfere“ to koriste u manipulacione svrhe i za usmeravanje pažnje javnog mnjenja tamo gde im to odgovara. Ukoliko se oko nekog sportskog događaja podiže neuobičajena tenzija ili se tom događaju pridodaju političke konotacije, kristalno je jasno da su u igri daleko veći interesi od sporta – novac i moć. Ovi interesi se vešto maskiraju kategorijom koje široke narodne mase obožavaju, ali očigledno nisu kadre da zaista shvate šta predstavlja – patriotizmom.