Severna Koreja - žrtva politike velikih sila

                    Korejsko poluostrvo je kroz čitavu svoju istoriju bilo predmet neprijateljskih osvajanja kao geopolitički izuzetno važna tačka na mapi međunarodnih odnosa. Okolne države su se utrkivale ko će gospodariti ovom teritorijom. U tome je prednjačio imperijalni Japan kome slabašna Koreja nije bila u stanju da se suprotstavi. Svoj važan položaj na Dalekom istoku korejski narod je u nekoliko navrata skupo platio svojom krvlju. Na ovom prostoru vekovima su ukrštani interesi Rusije, Kine, Japana, dok su tokom 20. veka svoje interese u ovom regionu u sklopu svoje politike suprotstavljanja ideološkom protivniku Sovjetskom savezu počele da projektuju Sjedinjene Države. Upravo ovaj geopolitički upliv države koja ne pripada regionu Dalekog istoka u bilo kom smislu bio je okidač za početak razdoblja nesreće korejskog naroda koje nažalost traje i u trenutku dok pišem ove redove.

                    Početak pedesetih godina 20. veka u Koreji je bio obeležen jednim od najkrvavijih građanskih ratova u novijoj istoriji. Do tog trenutka jedinstvena nacija razdvojila se na dve nezavisne države koje onu drugu smatraju okupiranim delom sopstvene. Rat je otpočeo 25. juna 1950. godine napadom severnokorejske Narodne armije na Južnu Koreju duž 38. paralele. U početku je bio obeležen munjevitim napredovanjem severnokorejske armije ka jugu i zauzimanjem gotovo čitave teritorije Južne Koreje do septembra 1950. godine. Preokret se događa kada je na mesto komandanta snaga Ujedinjenih nacija imenovan američki general Daglas Mekartur. Severnokorejci bivaju potisnuti daleko na sever, i samo zahvaljujući pomoći ideološki bliske NR Kine i njenih dobrovoljaca Severna Koreja je spasena od potpune propasti. Poznat je predlog generala Mekartura koji je usledio - da se Kinezima uzvrati nuklearnim oružjem, što se na sreću nikada nije dogodilo. Primirjem koje je postignuto 27. jula 1953. stanje na terenu je zamrznuto i nepromenjeno do današnjeg dana. Ovaj rat zvanično nikada nije završen kako to obično biva - potpisivanjem mirovnog sporazuma. Duž sada već planetarno poznate 38. paralele koja čini granicu dve Koreje se i danas nalazi više stotina hiljada vojnika koje dele nepregledna minska polja i koji su u svakom trenutku spremni da krenu u odlučujuću bitku protiv neprijatelja sa druge strane granice. Međutim, ono što je najzanimljivije jeste unutrašnje političko uređenje ove države koje je nastalo poluvekovnom evolucijom tog političkog sistema uz veliki uticaj spoljnih faktora i koje nema adekvatnu paralelu kako u savremenoj tako i u istorijskoj perspektivi.

Parada Severnokorejske narodne armije u glavnom gradu

Položaj Korejskog poluostrva i 38. paralela

                    Kompletan politički i društveni sistem Narodne Republike Koreje se zasniva na "Juče" ideologiji koja bi se na najjednostavniji mogući način mogla opisati kao ideologija samoodbrane u svrhu zaštite tekovina revolucije, samodovoljnosti u ekonomiji u svrhu zaštite od američkog imperijalizma i političke nezavisnosti koja za cilj ima da ovoj zemlji obezbedi sopstvenu formulu razvoja i političke nezavisnosti, bez mešanja stranih sila. Ovi principi u teoriji veoma lepo zvuče za svaku iole ozbiljnu državu koja drži do svoje suverenosti, ukoliko se naravno izuzme upečatljiv komunistički predznak. Međutim, stvari u realnosti stoje daleko drugačije. Što se koncepta samoodbrane tiče, tu se ne zapaža nikakva velika posebnost u odnosu na države bivšeg istočnog bloka i njihove težnje za očuvanjem realsocijalističkog poretka u odnosu na kapitalističko okruženje. Međutim, kada je reč o samodovoljnosti u ekonomskom i nezavisnosti u političkom smislu, Severna Koreja je, slobodno se može reći, država bez premca i referentne tačke za poređenje u celokupnoj političkoj istoriji sveta. Hermetički zatvorena država, u koju je teško ući, a nemoguće izaći ukoliko ste njen stanovnik, država u kojoj je prosečna mesečna zarada 20 evra, od čega se 10 evra dobija u bonovima za hranu koji se mogu iskoristiti u narodnim kuhinjama, država u kojoj ne postoje bilo kakva mesta za provod i društveni život, država u kojoj se njeni građani oblače u tzv. "narodnim magacinima" dobijajući garderobu od države, država u kojoj je prema nekim podacima oko 200.000 političkih zatvorenika u dobro čuvanim i tajnim koncentracionim logorima gde rade do smrti, država gde je krajem devedesetih godina zbog nedostatka hrane prouzrokovanog velikim sušama bila normalna pojava umiranje od gladi, i napokon, država u kojoj se zbog posedovanja stranog novca ili razgovora telefonom sa nekim u Južnoj Koreji gubi glava  - takva je danas DNR Koreja. Severnokorejsko komunističko rukovodstvo je ovakav izbor političkog, društvenog i ekonomskog uređenja države ispravno prepoznalo kao jedini mogući način za svoje neograničeno održanje na vlasti u globalizovanom i nepredvidivom svetu kakav je danas. Teško je uopšte i zamisliti razmere izolovanosti ove zemlje, kao i pogubnost dejstva koje na život običnih građana imaju komandna ekonomija, odsustvo bilo kakve vrste političke opozicije i kritičkog mišljenja, totalitaran politički sistem u svom najgrubljem vidu i ekonomske sankcije koje su DNR nametnute zbog nuklearnog programa koji razvija, ne nužno tim redosledom. U uporednoj političkoj praksi ne postoji država do te mere ogrezla u kultu ličnosti i totalitarnom uređenju bilo koje vrste, u veoma jakoj konkurenciji Staljinovog Sovjetskog Saveza, Hitlerove Nemačke, pa i vojne hunte koja je na vlasti u Mijanmaru. Pored svih navedenih podataka u koje je teško poverovati i zamisliti da je tako nešto moguće u civilizovanom svetu, svakako je potrebno istaći jedinstvenost horizontalnog uređenja vlasti u političkom sistemu te države. Naime, to je prva i jedina komunistička država u istoriji u kojoj članovi vladajuće porodice nasleđuju jedni druge na čelu države. S obzirom na činjenicu da DNR Koreja funkcioniše praktično kao neka vrsta "komunističke dinastije", većeg oksimorona u pogledu političkog uređenja neke države verovatno nije moglo da bude. Upravo ono protiv čega je u svojim temeljima ideologija komunizma događa se u državi koja sebe smatra jedinim preostalim bastionom ove ideologije na planeti.

Hapšenje ljudi koji su pokušali da prebegnu u Južnu Koreju

                    Nakon "oca nacije" Kim Il Sunga, koji je od osnivanja DNR Koreje do svoje smrti 1994. godine uspešno izgradio kult ličnosti do nivoa polubožanstva, na vlast je došao njegov sin, Kim Džong Il. Vreme njegove vladavine bilo je obeleženo nastavkom očeve politike u pogledu negovanja kulta ličnosti, ali i pokušaja dijaloga sa Zapadom, posebno sa SAD. Međutim, ono što je posebno značajno je činjenica da je Kim Džong Il svoju zemlju 2006. godine smestio na mapu država koje poseduju nuklearno oružje i taktičke dalekometne projektile "Taepodong" klase 1 i 2 koji mogu da dostignu velike udaljenosti. Ova činjenica je duboko promenila odnos drugih država prema Severnoj Koreji i praktično postala garant njene nezavisnosti i bezbednosti od agresije. Od tog trenutka sa DNR Korejom Sjedinjene Države su u pregovorima oko razoružanja pokušavale da primene taktiku "hrana za razoružanje", igrajući na kartu hroničnog problema sa snabdevanjem hranom širokih slojeva stanovništva i gladi koja vlada u toj zemlji. Ovi pregovori su počinjali, prekidali se, ali su se na kraju pokazaili bezuspešnim. Takođe, činjenica koja doprinosi opreznom odnosu neprijatelja DNR Koreje je nepostojanje pouzdanih podataka o ključnim parametrima vojne moći ove zemlje - tačnog broja vojnika (koji se meri milionima), izdvajanja iz budžeta koja se tiču potreba odbrane, broj i karakteristike oruđa i oružja, borbenih aviona itd. 17. decembra 2011. godine "veliki vođa" Kim Džong Il je iznenada preminuo u 69. godini života, mada se već neko vreme znalo da ima ozbiljnih zdravstvenih problema. Na njegovo mesto došao je Kim Džong Un, njegov sin koji se već par godina pripremao za preuzimanje vlasti. Onaj ko se nadao da smrt "velikog vođe" znači, ako ništa drugo, onda barem kraj ovakvog hibridnog političkog sistema, prevario se. Na prvo mesto interesovanja država iz regiona ali i mnogo šire, umesto promene vlasti, došla je stabilnost severnokorejske države, jer bi u suprotnom moglo doći do nesagledivih posledica po taj deo sveta, imajući u vidu uticaj severnokorejske Narodne armije, kao i pristojan nuklearni potencijal. Sve su prilike da je za očekivati detaljnije praćenje događaja u toj zemlji i njenom okruženju narednih meseci i godina, i da će oni biti tretirani sa posebnom pažnjom zbog ozbiljnih posledica koje eventualno mogu da izazovu.ž

Rimland - ivične oblasti evroazijske kopnene mase

Evroazijska "šahovska tabla" prema Zbignjevu Bžežinskom

                    Nezavidan položaj DNR Koreje u međunarodnim odnosima i naroda koji u njoj živi nužno je posmatrati i u istorijskoj perspektivi i kroz prizmu interesa velikih geopolitičkih igrača kako bi se shvatili pravi uzroci događanja u ovom delu sveta. Postoje različite geopolitičke teorije koje objašnjavaju uticaj položaja države u geografskom smislu i ostalih prirodnih nepromenljivih determinanti na njenu unutrašnju i spoljnu politiku. Severna Koreja zauzima veoma važan položaj u svom regionu. Graniči se sa najmnogoljudnijom zemljom sveta - Kinom, i sa prirodnim resursima najbogatijom i ujedno najvećom zemljom sveta - Ruskom Federacijom. Međutim, ono što je daleko najvažnije kada se položaj Korejskog poluostrva posmatra u geopolitičkom smislu jeste činjenica da se ovo poluostrvo nalazi u Evroaziji, i to u njenom ivičnom delu. Evroazija je kontinentalna masa koju dobar deo geopolitičara smatra centralnim i najvažnijim delom sveta, takozvanim "svetskim ostrvom". Ovaj naziv je prvi put upotrebio geopolitičar Halford Makinder. U geopolitici je poznat tzv. Makinderov silogizam koji glasi: "Ko vlada Istočnom Evropom vlada predelom srca, ko vlada predelom srca vlada svetskim ostrvom, ko vlada svetskim ostrvom, vlada svetom." Nije moglo biti bolje potvrde ove teorije od perioda Hladnog rata i konfrontacije zapadnog i istočnog bloka na tom području, od podeljene Nemačke i "gvozdene zavese" u centralnoj Evropi, preko Avganistana i Vijetnama u centralnoj i južnoj Aziji, sve do konfrontacije na Korejskom poluostrvu. U takvoj geopolitičkoj raspodeli snaga u Evroaziji Severna Koreja se našla na samom obodu komunističkog bloka, odnosno na njegovoj naistočnijoj tački na planeti. Države koje su tokom Hladnog rata bile najnestabilnije u smislu pretnjama državnoj i nacionalnoj bezbednosti, proliferacijom naoružanja, promenama režima i nasilnim svrgavanjima sa vlasti upravo su se nalazile u ivičnim oblastima jednog od blokova, odnosno na samoj liniji hladnoratovske konfrontacije. Primeri su mnogobrojni - izgubljeni životi ljudi prilikom pokušaja prelaska granice u podeljenoj Nemačkoj, Vijetnamski rat, neuspešna sovjetska kampanja u Avganistanu, stalne tenzije između NR Kine i Tajvana, itd. Svakako najtragičniji primer u ovoj liniji nasilja i ljudskih patnji od Finskog zaliva do Japanskog mora jeste upravo sukob u Koreji koji je odneo najviše žrtava od svih hladnoratovskih oružanih sukoba. Geopolitička teorija koja takođe može objasniti položaj Severne Koreje i njenu nesrećnu istoriju je teorija geopolitičara Nikolasa Spajkmana, koja kontinentalnu masu deli na "heartland", odnosno centralne oblasti, i "rimland", odnosno ivične oblasti. Pod ivičnim oblastima ovaj teoretičar podrazumeva pre svega ivične oblasti evroazijskog megakontinenta, i to onaj deo ivičnih oblasti koji izlazi na topla mora. Veruje se da je istorijska težnja Rusije da prodre na topla mora, kako bi joj na raspolaganju bile luke tokom čitave godine. Ova težnja se nazire još od vremena carevine, a zadržala se i u sovjetskoj eri gde je svoj najjasniji izraz imala u pokušaju pripajanja Avganistana svojoj interesnoj sferi. Danas svoj izraz ta politika ima u krupnim koracima ka Evroazijskoj uniji, uspostavljanju pacifičke ekonomske saradnje i drugim postupcima u spoljnoj politici ove zemlje. Severna Koreja se nalazi u najistočnijem i najsevernijem delu evroazijskog rimlanda. Od suštinske je važnosti zapaziti činjenicu da se tokom čitavog Hladnog rata odvijao proces u kome su SAD i njihovi blokovski saveznici držali čitav evroazijski rimland i pokušavali da spreče neprestanu tendenciju Sovjetskog Saveza da u njega prodre svojim spoljnopolitičkim i ideološkim uticajem. Jedini izuzeci gde taj uticaj nije ni na koji način mogao biti obuzdan su teritorije NR Kine i Severne Koreje koja je bila pod snažnim kinesko-sovjetskim uticajem. Ukoliko imamo u vidu ovu činjenicu, u potpunosti nam je jasno zašto korejsko pitanje i korejski sukob imaju planetarnu važnost za sve važnije geopolitičke igrače u međunarodnim odnosima. Svaku tvrdnju u međunarodnoj politici najefektivnije potvrđuju i potkrepljuju činjenice iskazane brojevima. Naime, prema podacima ministarstva odbrane SAD iz decembra 2010. godine, u istočnoj Aziji i tihookeanskom regionu se nalazilo oko 44.000 američkih vojnika, što ovaj deo sveta po prisustvu vojnika SAD svrstava odmah iza Evrope, dok drugi kontinenti imaju drastično manji broj prisutnih američkih vojnika. Ova činjenica dovoljno govori o važnosti koju za američku spoljnu i bezbednosnu politiku ima ovaj deo sveta, i predstavlja svojevrsnu potvrdu značaja rimland-a u međunarodnim odnosima i geopolitici uopšte.

                   Neposredno nakon objavljvanja vesti na nacionalnoj televiziji o smrti "velikog vođe" u decembru 2011. godine, severnokorejske oružane snage izvele su manju probu rakete srednjeg dometa kako bi na simboličan način pokazale spoljnom svetu da se ništa bitno neće promeniti u odnosu ove izolovane zemlje prema njemu. Na ovaj način "veliki naslednik" Kim Džong Un jasno pokazuje da smrt njegovog oca neće imati nikakvog uticaja na spoljnu i unutrašnju politiku koju vodi njegova zemlja, bar ne u nekom doglednom vremenu. Pretpostavlja se da mladi i još uvek neiskusni vođa ne vlada sam, već se u vršenju vlasti oslanja na visoke zvaničnike oružanih snaga i nekih članova familije koji imaju više iskustva u vođenju državničkih poslova od mladog 29-godišnjeg naslednika. Nakon smrti njegovog oca, sve države zainteresovane za ovaj region imaju svoja manje ili više realna očekivanja u odnosu na Severnu Koreju. Sjedinjene Države i njihovi saveznici na tom prostoru, Južna Koreja i Japan, očekuju postepene promene u spoljnoj i unutrašnjoj politici Severne Koreje, njeno postepeno ekonomsko i političko otvaranje prema svetu, i što je najvažnije, smanjenje njenog nuklearnog potencijala. Ovi uslovi su neophodni radi ostvarenja njihovog krajnjeg cilja - budućeg ujedinjenja dve Koreje i time stavljanje celokupnog Korejskog poluostrva pod strateški kišobran SAD-a i njenih saveznika. Sa druge strane, Kina i Rusija kao države koje se graniče sa Severnom Korejom očekuju održanje postojećeg stanja jer bi svaka njegova promena nužno dovela do destabilizacije situacije na njihovim granicama i narušavanja strateškog okruženja koje je na tom prostoru nepromenjeno decenijama.

                    Severna Koreja i poluvekovne patnje kojima je izložen njen narod najočigledniji su primer na koji način geopolitičko nadmudrivanje velikih sila u jednom regionu može dovesti do tragičnih posledica po neku zemlju i njen narod. Uz svu represiju, logore za političke zatvorenike, odsustvo bilo kakvih sloboda, teško je zamislivo održanje severnokorejskog režima bez svesrdne podrške spoljnog faktora. SAD i Kina, koji su od ključnog značaja za sudbinu ove države, imaju strateške interese na Korejskom poluostrvu - Kina da očuva što stabilnijim svog višedecenijskog saveznika i onemogući projektovanje američke vojne moći u neposrednu blizinu svojih granica, dok Sjedinjene Države imaju suprotan cilj - da pod svojim strateškim kišobranom ujedine Korejsko poluostrvo u jedinstvenu korejsku državu i na taj način prošire prostor pod svojom efektivnom političkom i vojnom kontrolom na strateški veoma važnom Dalekom istoku. Kakav god da bude krajnji ishod, čini se da je u ovoj geopolitičkoj igri gigantskih razmera jedini gubitnik narod Severne Koreje pod represivnim komunističkim režimom, u državi koja je vremenom sve manje država, a sve više logor pod otvorenim nebom za sopstvene građane. I sve to naočigled čitave međunarodne zajednice.